Automatische documenteninvoer – the movie

of: hoe wordt een how-to filmpje vertaald?

Het is zondagavond en er is paniek in de tent. Mijn dochter moet voor de volgende dag nog een werkstukje klaarleggen maar de printer doet het niet.

Al maanden geeft het apparaat aan dat de gele toner bijna op is, maar ik weet dat je nog maanden door kunt printen voordat ie echt op is. Tot vandaag. Natuurlijk had ik al wel een vervangende toner klaarliggen, dus dat probleem was zo opgelost.

Na het printen van het documentje zie ik een lichte verticale streep op de afdruk. Online zoek ik naar mogelijke oplossingen. Dan stuit ik op dit filmpje van Samsung:

Het is een superpraktisch filmpje, waarin een aantal veel voorkomende problemen handig worden opgelost. Niks mis mee, toch? Maar mijn innerlijke voice-over komt meteen in het verweer: “Niks mis mee? Dit had veel beter gekund!”

Als je het filmpje bekijkt, zijn er inderdaad verschillende dingen voor verbetering vatbaar.

De Vlaamse voice-over

De keuze voor de stem is prima. Een Vlaamse vrouwenstem, niet te oud en niet te jong. Goede uitspraak en prettig om naar te luisteren. Weet ze wat ze leest? Mja, misschien. Het valt in elk geval niet op dat ze de printer waarschijnlijk nooit gezien heeft.

Haar leessnelheid is ook prima, waardoor de tekst goed te volgen is. Het orkestje in het niks-aan-de-hand muziekje kabbelt vrolijk mee.

Vanaf 02:26 treedt er een opvallende wijziging in het tempo op, als verschillende schoonmaakhandelingen worden beschreven:

(Zei daar iemand ‘automatische documenteninvoer’?)

Niet alleen moet de dame hier haar tempo versnellen, ook haar (adem-)pauzes zijn in de montage aanzienlijk ingekort. Dat valt op doordat de overgangen niet overal even netjes zijn, maar ook door een ongemakkelijk, bijna benauwend, gevoel dat je als luisteraar ervaart. Dat gebeurt wanneer er in de montage adempauzes worden weggeknipt en zinnen aan elkaar worden geplakt.

Soms kan het goed werken om het tempo van een tekst te versnellen, bijvoorbeeld wanneer je naar een climax toewerkt. Of een onthulling van iets wat je kijker nog niet weet. Vaak gaat dat gepaard met een versnelling van de muziek, een hoger ritme van beeldwisselingen en kortere zinnen.

Maar hier is dat niet het geval. Het orkestje speelt nog steeds in hetzelfde tempo door en we kijken nog steeds naar hetzelfde shot van de vieze glasplaat van een printer.

Hoe komt het dan dat de voice-over hier wel ineens in de turbo schiet? Ze kan niet anders.

Schrijven van het script

Hoe mooi je beelden ook zijn en hoe goed je stemacteur ook is, alles valt en staat met het werk van een goede scriptschrijver.

In het geval van deze filmpjes zullen we waarschijnlijk terug moeten gaan naar het hoofdkantoor van Samsung in Zuid-Korea. Daar zal men, terecht, bedacht hebben dat het handig is om korte uitlegfilmpjes op YouTube te plaatsen met oplossingen voor veel voorkomende problemen. 

Er moet iemand de opdracht hebben gekregen om die filmpjes te bedenken, schrijven en filmen. Die teksten moeten zeer duidelijk zijn en vooral niets aan de verbeelding overlaten.

Omdat je wilt voorkomen dat je jouw consument met die filmpjes dingen laat doen die ze beter niet hadden kunnen doen, zorg je ervoor dat alles wat in het filmpje te zien en horen is is gecheckt door de juridische afdeling.

De film is gemaakt en ingesproken door een Zuid-Koreaanse of Engelse voice-over. Nu moet de film worden uitgerold over de rest van de wereld.

Het vertaalproces

Dat heet ‘localisation’ of ‘L10N’. Vooral in Azië zijn er honderden, zo niet duizenden ondernemingen werkzaam in dit vakgebied. Het is de kunst om tegen minimale kosten dit soort filmpjes, maar ook handleidingen, trainingsprogramma’s, websites en andere marketing-, educatie- en voorlichtingsmaterialen te produceren. En het liefst ook binnen een korte tijd.

De teksten worden in blokjes gehakt en via speciale software verstuurd naar vertalers over de hele wereld. Zij moeten de teksten vertalen, zonder precies te weten waarvoor het gebruikt wordt. Gesproken tekst (dikwijls aan tijd gebonden) worden op dezelfde wijze vertaald als print teksten (vaak aan aantal woorden gebonden) waardoor scripts die ‘lekker moeten bekken’ ineens vol staan met schrijftaal.

Vaak neemt een tekst ten opzichte van het Engelse origineel in lengte toe. In het Nederlands hebben we namelijk meestal wat meer woorden nodig om hetzelfde te zeggen.

Voor de zekerheid worden ook deze scripts weer voorgelegd aan ‘Legal’. Vanaf nu mag er geen woord meer worden aangepast.

Het inspreken van het vertaalde script

Nu komt de tekst terecht bij de stemacteurs. Meestal in de vorm van een spreadsheet. In de meeste gevallen waarin ik zulke opdrachten inspreek, is dat zonder beeld of enige andere vorm van context.

Het script dient te worden gelezen zoals het is, en de opnamen dienen per Excel cel als wave-file te worden opgeslagen met de bijbehorende naam. Een technicus of computerprogramma in Azië zet het dan onder het beeld.

Na een final check, waarschijnlijk door ‘Legal’, worden de films ten slotte in gebruik genomen.

Eindoordeel

Voor ik verder ga: ik ontdekte net dat er ook een Nederlandse versie van het filmpje is gemaakt. De introductietekst is aangepast, maar de instructies voor het reinigen van de ‘automatische documenteninvoer’ zijn gelijk. Doordat de Nederlandse stem pittiger leest, komt de tekst hier beter uit bij de beelden.

(Volgens mij zei daar toch echt iemand ‘automatische documenteninvoer’!?)

Het filmpje is wat het is. En tuurlijk, YouTube staat vol met veel slechtere films, waarvan het beeld niet om aan te gluren is en de voice-over niet te verstaan, en toch gaan ze viral.

Het filmpje van Samsung is duidelijk en zal vele mensen hebben geholpen (alhoewel mijn probleem uiteindelijk werd opgelost door de tonercartridge een paar keer goed heen-en-weer te schudden). De voice-overs zijn zakelijk, maar niet vervelend om naar te luisteren.

Localisation is een prachtig efficiënt traject en alleen zo kan het voor grote multinationals controleerbaar blijven. En ook betaalbaar. Maar voor ambachtelijk werk en aandacht voor het product is geen ruimte. De eindresultaten zijn prima en doen hun werk. Maar het zijn de producten van een liefdeloos proces.

Als dit soort films zouden worden gemaakt door het lokale reclamebureau van zo’n multinational, dan had het eindresultaat er anders uitgezien. De beelden waren persoonlijker en minder anoniem. De teksten hadden beter gelopen. De voice-over zou je meer aan de hand hebben genomen – á la: “Het is altijd vervelend als er iets mis is met je printer, maar het is heel eenvoudig op te lossen. Ik zal je wel even helpen!”.

Ik ben er van overtuigd dat bedrijven die dít doen, die liefde en aandacht tonen voor hun product én hun afnemers, een streepje voor hebben op de massaproducent. Bij mij werkt het in elk geval!

En hoe zit dat bij jou? Ik ben benieuwd naar jouw reactie.

Hartelijke groet,
Arno